Ngày 2/4/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố mức thuế nhập khẩu với hơn 180 nền kinh tế, trong đó có Việt Nam. 

Theo đó, tại sự kiện, Tổng thống Mỹ mang theo tấm bảng ghi mức thuế áp dụng với từng nền kinh tế. Trong đó, Anh, Brazil, Singapore sẽ chịu 10% thuế. Liên minh châu Âu, Malaysia, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ chịu 20-26%. Trung Quốc và Việt Nam nằm trong nhóm các nước bị áp mức thuế cao nhất, lần lượt là 34% và 46%. Khoảng nửa giờ sau khi cầm chiếc bảng công bố mức thuế đối ứng với từng đối tác thương mại, Tổng thống Trump ký sắc lệnh áp thuế.

Trong sắc lệnh mới, chính quyền Tổng thống Trump tái khởi động chính sách “America First” với hệ thống thuế hai tầng. Thuế cơ bản 10% áp dụng cho đa số hàng hóa nhập khẩu, trừ Canada và Mexico – những nước đã có hiệp định thương mại song phương đặc biệt. Thuế đối ứng đặc biệt cao đối với 60 quốc gia bị coi là "gian lận thương mại hoặc gây mất cân bằng", trong đó có Việt Nam.

Theo đó, Việt Nam bị đánh thuế 46% cho hầu hết các mặt hàng xuất khẩu vào Mỹ, từ hàng điện tử, dệt may đến gỗ, thủy sản, linh kiện cơ khí. Đây là mức thuế cao thứ hai thế giới chỉ sau Campuchia (49%), khiến nhiều chuyên gia trong và ngoài nước đánh giá đây là mức thuế “không tưởng”. So với các đối thủ lớn như Trung Quốc (34%), Ấn Độ (26%) hay EU (20%), mức thuế này cao hơn đáng kể, gây bất lợi nghiêm trọng cho năng lực cạnh tranh của hàng Việt tại Mỹ. Theo Nhà Trắng, lý do là "Việt Nam liên tục duy trì mức thặng dư thương mại quá cao, áp dụng các biện pháp hành chính hạn chế hàng Mỹ và thao túng chuỗi cung ứng để né thuế Trung Quốc".

Ngay sau khi sắc lệnh được công bố, Việt Nam đã có các bước phản ứng ngoại giao cấp cao. Theo đó, ngày 4/4/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm trực tiếp điện đàm với Tổng thống Trump, đề nghị hoãn thực thi chính sách thuế ít nhất 45 ngày để đàm phán, chuẩn bị và chuyển tiếp trạng thái. Việc này cũng giúp Việt Nam có thể tiếp cận và đàm phán với phía Mỹ để đạt thỏa thuận song phương, tiến tới cân bằng thương mại bền vững, có lợi cho cả hai bên, không ảnh hưởng tới các cam kết quốc tế của Việt Nam. Trước đó, nhiều tỷ phú Mỹ cũng giục Tổng thống Trump hoãn chính sách thuế đối ứng 90 ngày, do lo ngại kinh tế toàn cầu rơi vào suy thoái, vị thế của Mỹ bị lung lay.

Ngày 6/4, Bộ Công Thương Việt Nam đề xuất xóa bỏ toàn bộ thuế nhập khẩu đối với hàng hóa Mỹ, nhằm tạo thế cân bằng và hỗ trợ Mỹ xuất khẩu nông sản, nhưng Nhà Trắng bác bỏ với lý do "gian lận phi thuế quan vẫn tồn tại". Ngày 7/4, Đại sứ Việt Nam tại Mỹ nộp công hàm phản đối, yêu cầu xem xét lại mức thuế, song phía Mỹ không đưa ra phản hồi chính thức. 

Được biết, giới phân tích cho rằng “Chính quyền Trump lần này không nhắm vào Việt Nam vì lý do kỹ thuật thương mại, mà chủ yếu mang tính chính trị và chiến lược - như một phần trong cuộc chơi tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu có lợi cho Mỹ.” 

Đầu giờ chiều 9/4 (giờ Mỹ), ông Trump viết trên mạng xã hội Truth Social, rằng vì hơn 75 quốc gia đã liên hệ với Chính phủ Mỹ để đàm phán thương mại và không trả đũa, nên "Tôi đã cho phép TẠM DỪNG 90 ngày và giảm đáng kể thuế quan qua lại trong thời gian này là 10%, có hiệu lực ngay lập tức". Theo Nhà Trắng, mức thuế chung 10% với gần như toàn bộ hàng nhập khẩu vào Mỹ vẫn được giữ nguyên. Các mức thuế áp với ô tô, thép áp dụng từ trước cũng vẫn được duy trì.

Thông tin bị áp thuế ở mức 46% khiến hàng loạt doanh nghiệp Việt bị đình trệ hợp đồng với đối tác Mỹ, đặc biệt là ngành dệt may – da giày khi đơn hàng giảm gần 30%, một số nhà máy tại Nam Định, Đồng Nai đã phải cho công nhân nghỉ luân phiên. Đối với ngành điện tử và linh kiện, các nhà cung cấp cho Apple và Samsung đối diện nguy cơ chuyển dây chuyền sang Ấn Độ và Mexico. Trong lĩnh vực thủy sản, tôm và cá tra bị đội giá, mất lợi thế cạnh tranh, hàng tồn kho tăng cao.

Đáng chú ý, chỉ một ngày sau khi sắc lệnh có hiệu lực (9/4/2025), chỉ số VN-Index mất gần 75 điểm, tương đương 7% giá trị – mức giảm mạnh nhất trong hơn 20 năm qua. Đối mặt sức ép từ Mỹ, Việt Nam đang xoay trục thương mại và ngoại giao sang khu vực Đông Bắc Á. Theo đó, ngày 15/4/2025, trong cuộc gặp song phương tại Seoul, Việt Nam và Hàn Quốc cam kết nâng kim ngạch thương mại lên 150 tỷ USD vào năm 2030, đồng thời đẩy mạnh hợp tác trong lĩnh vực công nghệ và nông nghiệp. Cùng ngày, Tổng Bí thư Tô Lâm đón tiếp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hà Nội. Hai bên ký kết loạt thỏa thuận chiến lược, bao gồm phát triển hạ tầng, logistics và năng lượng. Nhiều chuyên gia nhận định đây là tín hiệu cho thấy Việt Nam đang “chuyển hướng chiến lược” sang tăng cường quan hệ khu vực, thay vì chỉ phụ thuộc vào Mỹ.

Việc Mỹ áp thuế 46% đối với hàng hóa Việt Nam không chỉ là một cú sốc kinh tế, mà còn là phép thử lớn đối với tư duy điều hành và định hướng chiến lược quốc gia. Trong ngắn hạn, nền kinh tế sẽ chịu tổn thương. Nhưng trong dài hạn, nếu Việt Nam tận dụng được áp lực này để thúc đẩy cải cách hệ thống thương mại, minh bạch hóa xuất xứ và đa dạng hóa đối tác, đây có thể là cơ hội vàng để tái định vị trên bản đồ thương mại toàn cầu.